ریحانه

علت نامگذاری ماه محرم تاسیس تاریخ برای مسلمانان در زمان خلافت خلیفه دوم مسلمین و با مشورت حضرت علی (علیه‌السلام) در سال شانزدهم هجری صورت گرفته است. مبدا تاریخ را هجرت پیامبر و ماه نخست آن را محرم، سالی که هجرت روی داده بود گرفتند. علت نامگذاری ماه محرم آن بود که در ایام جاهلیت، جنگ در این ماه را حرام می‌ دانستند.

ماه مُحَرّم یا محرم‌الحرام نخستین ماه تقویم اسلامی (هجری قمری) و از جملهٔ ماه‌های حرام است. به‌همان‌گونه که پیش از ظهور اسلام، در دوران جاهلیت، جنگ و خونریزی در این ماه‌ها ممنوع بود، اسلام نیز همان را تأیید کرد. در دوم ماه محرم الحرام سال ۶۱ هجری کاروان حضرت امام حسین (علیه السلام) وارد کربلا شد و سپاهیان دشمن که هر روز بر تعدادشان افزوده می‌شد در روزهای تاسوعا و عاشورا که روز نهم و دهم محرم می‌باشد او و یارانش را به شهادت رساندند. امام هشتم شیعیان امام رضا(علیه السلام) در خصوص این ماه فرمود: در جاهلیت هم حرمت این ماه نگاه داشته می‌شد و در آن نمی‌جنگیدند ولی در این ماه، خون‌های ما را ریختند و حرمت ما را شکستند و فرزندان و زنان ما را اسیر کردند و خیمه‌ها را آتش زدند و غارت کردند و حرمت پیامبر را درباره ذریه‌اش رعایت نکردند. ماه محرم و طلوع هلال آن یادآور مصیبت بزرگ سید الشهداء علیه السلام است. ماه اندوه و حزن و ماه عزاداری دوستان اهل بیت علیهم السلام.

 21

قال الصادق علیه السلام :

ینبَغی لِلمُومِنِ اَن لا یموتَ ، حَتّی یتَعَلَّمَ القُرآنَ ، اَو یکونَ فی تَعلیمِهِ .

شایسته است که مومن از دنیا نرود، مگر آن که قرآن را فرا گیرد ویا در حال آموختن آن باشد .

اصول کافی 2/607

22

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اَدِّبوا اَولادَکُم عَلی ثَلاثِ خِصالٍ : حُبِّ نَبِیکُم وَ حُبِِّ اَهلِ بَیتِهِ وَ قِراءَهِ القُرآنِ .

فرزندان خود را برسه خصلت تربیت کنید، دوستی پیامبرتان و دوستی اهل بیتش و قرائت قرآن .

ینابیع الموده /271

23

قال علی علیه السلام :

حَقُّ الوَلَدِ عَلَی الوالِدِ اَن یحَسِّنَ اسمَهُ وَ یحَسِّنَ اَدَبَهُ وَ یعَلِّمَهُ القُرآنَ .

حق فرزند برپدر این است که : او را نام نیکو نهد، به خوبی تربیت کند و به او قرآن بیاموزد .

نهج البلاغه حکمه 399

24

قال الصّادق علیه السلام :

مَن قَرَاَالقُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُومِنٌ ، اِختَلَطَ القُرآنُ بِلَحمِهِ وَ دَمِهِ .

هر جوان مومنی که قرآن بخواند ، قرآن با گوشت وخونش آمیخته گردد .

اصول کافی 2/603

25

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

لا یعَذِّبُ اللهُ قَلبًا وَعَی القُرآنَ .

خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده باشد، عذاب نمی کند .

امالی طوسی 1/6

26

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اَلقَلبُ الَّذی لَیسَ فیهِ شَیءٌ مِنَ القُرآنِ کَالبَیتِ الخَرِبِ .

قلبی که در آن چیزی از قرآن نباشد، هم چون خانه ویران است .

کشف الاسرار میبدی 7/405

27

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اَفضَلُ العِبادَهِ قَراءَهُ القُرآنِ .

برترین عبادت، خواندن قرآن است

مجمع البیان 1/15

28

قال رسول الله صلی الله علیه وآله :

نَوِّروا بُیوتَکُم بِتِلاوَهِ القُرآنِ .

خانه های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید .

اصول کافی 2/610

29

فی وَصیهِالنَّبی لِعَلٍّی عَلَیهِما وَ آلِهِمَا السَّلام :

وَ عَلَیکَ بِتِلاوَهِالقُرآنِ عَلی کُلِّ حالٍ .

از وصایای پیامبراکرم(ص) به حضرت علی (ع) این است که :

« یا علی! برتو باد که در همه حال قرآن تلاوت کنی. »

اصول کافی 7/79

30

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

مَن کانَ القُرآنُ حَدیثَهُ وَ المَسجِدُ بَیتَهُ، بَنَی اللهُ لَهُ بَیتًا فِی الجَنَّهِ .

هر که قرآن سخنش باشد و مسجد خانه اش، خداوند برای او خانه ای در بهشت بنا کند .

امالی صدوق /405

31

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اِنَّ هذِهِ القُلوبَ لَتَصدَاُ کَما یصدَاُ الحَدیدُ وَ اِنَّ جِلاءَها قِراءَهُ القُرآنِ .

براستی این قلبها زنگار می گیرد، همان طور که آهن زنگار می گیرد، جلای قلب ها قرائت قرآن است .

ارشاد القلوب / 78

32

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اِذا اَحَبَّ اَحَدَکُم اَن یحَدِّثَ رَبَّهُ فَلیقرَءِ القُرآنَ

هرگاه یکی از شما دوست بدارد با پروردگارش سخن بگوید، قرآن بخواند .

کنزالعمال 1/510

33

قال علی علیه السلام :

اَلبَیتُ الَّذی یقرَآُ فیهِ القُرآنُ وَ یذکَرُ اللهُ – عَزَّ وَ جَلَّ – فیهِ تَکثُرُ بَرَکَتُهُ وَ تَحضُرُهُ المَلائِکهُ وَ تَهجُرُهُ الشَّیاطینُ .

خانه ای که در آن قرآن خوانده شود و خدا را به یاد آرند، برکتش فزونی یابد و فرشتگان به آن خانه درآیند و شیاطین از آن دوری جویند . اصول کافی 2/610

34

قال الصادق علیه السلام :

اَلقُرآنُ عَهدُ اللهِ اِلی خَلقِهِ فَقَد ینبَغی لِلمَرءِ المُسلِمِ اَن ینظُرَ فی عَهدِه وَ اَن یقرَاَ مِنهُ فی کُلِّ یومٍ خَمسینَ آیهً .

قرآن پیمان خداوند است با بندگانش، شایسته آن است که انسان مسلمان در پیمان خود نظر کند و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند . اصول کافی 2/609

35

قال الصادق علیه السلام :

ثَلاثَهٌ یشکُونَ اِلَی اللهِ ـ عَزَّ وَجَلَّ ـ مَسجِدٌ خَرابٌ لا یصَلّی فیهِ اَهلُهُ وَ عالِمٌ بَینَ جُهّالٍ وَ مُصحَفٌ مُعَلَّقٌ قَد وَقَعَ عَلَیهِ الغُبارُ لا یقرَاُ فیهِ

سه گروه نزد خدا شکایت می برند : مسجد ویرانی که مردم در آن نماز نخوانند، عالمی که بین جاهلان تنها بماند و قرآن رها شده و غبار گرفته ای که خوانده نمی شود.

اصول کافی 2/613

36

قال الصادق علیه السلام :

قِراءَهُ القُرآنِ فِی المُصحَفِ تُخَفِّفُ العَذابَ عَنِ الوالِدَینِ وَ لَو کانا کافِرَینِ

خواندن قرآن از روی آن، عذاب را از والدین سبک می سازد ؛ اگر چه آن دو کافر باشند .

اصول کافی 2/613

37

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

لِکُلِّ شَیءٍ حِلیهٌ وَ حِلیهُ القرآنِ الصَّوتُ الحَسنُ

هرچیزی را زیوری باشد و زیور قرآن صدای خوش است.

اصول کافی 2/615

38

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

مَن اَرادَ عِلمَ الاَوَّلینَ وَالآخَرینَ، فَلیثَوِّرِ القُرآنَ

هر که علم اولین و آخرین را می خواهد، باید آن را در قرآن بجوید.

کنزل العمال ج1 ص548

39

قرآن الکریم :

وَ اِذا قُرِئَ القُرآنُ فَاستَمِعوا لَهُ وَ اَنصِتوا لَعَلَّکُم تُرحَمونَ

هنگامی که قرآن خوانده می شود به آن گوش فرا دهید وسکوت کنید، امید است که مورد رحمت الهی قرار گیرید .

اعراف / 204

40

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

قارِئُ القُرآنِ وَ المُستَمِعُ فِی الاَجرِ سَواءٌ

قاری قرآن و گوش کننده آن درپاداش مساوی هستند.

مستدرک الوسائل 4/ 261

11

قال علی علیه السلام :

فیهِ رَبیعُ القُلوبِ وَینابیعُ العِلمِ وَ ما لِلقَلبِ جِلاءٌ غَیرُهُ .

قرآن بهار دل ها و چشمه های دانش است و دل را جز به وسیله آن جلایی نیست .

نهج البلاغه خطبه 176

12

قال علی علیه السلام :

اِنَّ القُرآنَ ظاهِرُهُ اَنیقٌ وَ باطِنُهُ عَمیقٌ .

ظاهر قرآن شگفت انگیز و زیبا و باطنش ژرف و عمیق است .

اصول کافی 2/599

13

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

حَمَلهُ القُرآنِ عُرَفاءُ اَهلِ الجَنَّهِ .

حاملان قرآن معروف ترین اهالی بهشت هستند .

اصول کافی 2/606

14

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اَشرافُ اُمَّتی حَمَلهُ القُرآنِ .

شریفان امت من حاملان قرآنند .

خصال صدوق 1/7

15

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اَهلُ القُرآنِ اَهلُ اللهِ وَخاصَّتُهُ .

اهل قرآن اهل خدا و خاصان بارگاه اویند .

مجمع البیان 1/15

16

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اِنَّ هذَا القُرآنَ مَادَبَهُ اللهِ فَتَعَلَّموا مَادَبَتَهُ مَا استَطَعتُم .

این قرآن ادبستان خداوند است پس تا آنجا که می توانید از این ادبستان بیاموزید.

مجمع البیان 1/16

17

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

اِنَّ هذَا القُرآنَ مَادُبَهُ اللهِ فَتَعَلَّموا مَادُبَتَهُ مَا استَطَعتُم .

این قرآن میهمانی ویژه خداوند است پس تا آنجا که توان دارید از این ضیافت بهره ببرید.

مجمع البیان 1/16

18

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

خَیرُکُم مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ وَ عَلَّمَهُ .

بهترین شما کسی است که قرآن را فرا گیرد و به دیگران بیاموزد .

مستدرک الوسائل 4/235

19

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

مَن عَلَّمَ آیهً فی کِتابِ اللهِ تَعالی، کانَ لَهُ اَجرُها ما تُلِیت .

هر که آیه ای از کتاب خدا را به دیگری بیاموزد، پاداش آن آیه، تا زمانی که خوانده می شود به او نیز می رسد .

مستدرک الوسائل 4/235

20

قال علی علیه السلام :

تَعَلَّمُوا القُرآنَ ؛ فَاِنَّهُ اَحسَنُ الحَدیثِ .

قرآن را فرا گیرید، زیرا که قرآن نیکوترین سخن هاست .

نهج البلاغه خطبه 110

خدا را بی نهایت شاکریم که از خزانه ی موهبت و الطاف بی کران خود بر ما منت نهاد تا دگرباره بتوانیم این ماه پر برکت و پر فضیلت را درک نماییم؛ ماهی که خداوند متعال در شأن آن می فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی لناس و بینات من الهدی و الفرقان…» (ماه رمضان (ماهی است) که در آن برای راهنمایی مردم و بیان راه روشن و هدایت و جدا ساختن حق از باطل ، قرآن نازل شده است.) و در ادامه آیه می فرماید: «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه…» (پس هر که این ماه را دریابد، باید که در آن روزه بدارد.) این قسمت از آیه نیز تأکید بر وجوب روزه، در این ماه دارد ولی با این وجود، مریضان و مسافران را (بر اساس احکامی که در شرع مقدس موجود است) از این امر عظیم مستثنا دانسته و روزه داری را از آنان ساقط می نماید و این امر واجب را در هنگام سلامتی و فراغت از سفر بر آنان واجب نموده تا کاستی های خود را جبران نمایند؛ «و من کان منکم مریضا ً او علی سفر فعدة من ایام اخر» (وهر کس که بیمار یا در سفر باشد به همان تعداد از روزهای دیگر روزه بگیرد.) و دلیل این امر را سهل و آسان گرفتن پرورگار بر بندگانس می خواند، به طوری که در ادامه آیه می فرماید: «یرید الله بکم الیسر ولا یرید بکم العسر…» (خداوند برای شما آسانی و راحتی می خواهد و خواهان سختی برای شما نیست.) و بندگان خویش را امر به تکمیل کسری روزه هایشان می نماید؛ «ولتکملو العده…» (و باید که آن شمار (یعنی روزه هایی که به علت های ذکر شده نگرفته اید) را تکمیل کنید.) و در ادامه می فرماید: «ولتکبروالله علی ما هدیکم و لعلکم تشکرون» (و خدا را بدان سبب که راهنمایی تان کرده است، به بزرگی یاد کنید و باشد که سپاسگزار باشید.) (1)
ما باید این ماه را بیش از پیش قدر دانسته و از آن کمال استفاده را نماییم، چرا که این ماه، ماه بسیار پر فضیلتی است و با ماه های دیگر قابل مقایسه نیست، چنانچه رسول گرامی اسلام فرمودند: «لما حضر شهر رمضان سبحان الله! ماذا تستقبلون؟! و ماذا یستقبلکم؟! قالها ثلاث مرات» (سبحان الله! به پیشواز عجب ماهی می روید؟! و عجب ماهی به شما روی می آورد؟! و این را سه بار تکرار فرمودند.) (2) و در جای دیگر نیز فرمودند: «ان ابواب السماء تفتح فی اول لیلة من شهر رمضان و لا تغلق الی آخر لیلة منه» (به درستی که در نخستین شب ماه رمضان درب های آسمان گشوده می شود و تا آخرین شب آن بسته نمی شود.) (3) از نشانه های عظمت این ماه نسبت به ماه های دیگر همین بس که در قرآن از آن به بزرگی یاد شده و این ماه را ماه نزول قرآن می خواند.
دلیل نامیده شدن این ماه به عنوان ماه رمضان
در این رابطه اشاره می نماییم به حدیثی از رسول مکرم اسلام (ص) که فرمودند: «انما سمی الرمضان لانه یرمض الذنوب» (رمضان بدین سبب رمضان نامیده شده است که گناهان را می سوزاند.) (4) با توجه به این حدیث درمی یابیم که در ماه مبارک رمضان، گناهان بندگان آمرزیده شده و توبه آنان پذیرفته می گردد، و مهم ترین دلیل نامیده شدن این ماه به عنوان ماه رمضان، به بیان رسول گرامی اسلام (ص) همانا آمرزیده شدن گناهان در این ماه است. حال شاید در اینجا سؤالی در ذهن تداعی گردد که مگر در ماه های دیگر، گناهان انسان آمرزیده نمی شود؟ که در پاسخ باید گفت بلی آمرزیده می شود ولی در ماه مبارک رمضان که ماه میهمانی خداوند است، به نحو افزون تر که غیر قابل وصف است توبه ها پذیرفته و گناهان آمرزیده می شود. جنانچه پیامبر اعظم (ص) در مورد ارزش و برتری این ماه فرمودند: «اگر بنده ارزش ماه (مبارک) رمضان را بداند، آرزو می کند که سراسر سال ، رمضان باشد.» (5) این در حالی است که آن حضرت، آن قدر بر حرمت و ارزش این ماه تأکید می فرمودند که هر عاقلی باید در نگهداری حرمت این ماه کوشیده و کوتاهی نورزد، به طوری که پیامبر اعظم (ص) در حدیثی دیگر فرمودند: «لا تقولوا رمضان بان رمضان اسم من اسماء الله تعالی و لکن قولوا شهر رمضان.» (نگویید رمضان، چون رمضان یکی از نام های خداوند متعال است، بلکه بگویید ماه رمضان.) (6)
سعی کنیم تا می توانیم از این ماه پر برکت غافل نشویم. هنگامی که روایات متعددی را که در شأن ماه مبارک رمضان وارد شده، بررسی نموده و در آن کمی تأمل نماییم، خواهیم دید که در این روایات تأکید بسیاری بر این امر شده است که بندگان باید سعی داشته باشند این ماه را با همان غفلتی که در ماه های گذشته به سر می برده اند، سپری ننمایند، چرا که این ماه، ماهی است سرنوشت ساز که غفلت از آن موجب شقاوت و بدبختی انسان می گردد، چنانچه امام صادق (ع) در سفارش به فرزندانش در هنگام حلول ماه مبارک رمضان می فرمودند: « فاجهدوا انفسکم فان فیه تقسم الارزاق تکتب الاجال و فیه یکتب وفد الله الذین یفدون الیه وفیه لیلة العمل فیها خیر من العمل فی الف شهر» (جان های خود را به تلاش و کوشش وا دارید، زیرا در این ماه روزی ها قسمت و اجل ها نوشته می شود و در آن نام های میهمانان خدا که بر او وارد می شوند نوشته می گردد، در این ماه شبی هست که عمل (عبادت) در آن از عمل (عبادت) هزار شب بهتر است.)
امیر مؤمنان حضرت علی (ع) نیز فرمودند: «روزی رسول خدا (ص) برای ما خطبه ای ایراد کرد و فرمود: ای مردم! همانا ماه با برکت و رحمت و آمرزش به شما روی آورده است، این ماه نزد خدا، بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شب هایش بهترین شب ها و ساعت هایش بهترین ساعات. در این ماه شما به میهمانی خدا دعوت شده اید و در زمره بهره مندان از کرامت خداوند قرار گرفته اید، در این ماه نفس های شما تسبیح خداست و خواب شما عبادت است و اعمال شما پذیرفته و دعایتان به اجابت می رسد… من برخاستم و عرض کردم یا رسول الله! بهترین عمل در این ماه چیست؟ پیامبر فرمودند: ای اباالحسن! بهترین عمل در این ماه خویشتنداری از حرام های خداوند عزوجل است.»(8)
همه این احادیث از عظمت و ارزش والای این ماه پر برکت حکایت دارد، لذا هر انسانی باید در این ماه شعله های نفس سرکش خود را فروکش نموده و در مقابل پروردگار خویش سر به خاک گذارده و همراه با پشیمانی از اعمال گذشته و اشک ریزان، صدای «العفو» خود را به گوش آسمانیان و افلاکیان برساند و دل شیطان را با این حرکت خود به درد آورد تا شاید در این ماه به سعادت و رستگاری دست یابد.
پی نوشت ها:
1- آیه 185 سوره بقره
2- بحار الانوار، ج 96 ، ص 347 ، حدیث 13
3- همان، ص 346، حدیث 12
4- کنز العمال، حدیث 23688
5- بحار الانوار ج 96 ،ص 344، حدیث 8
6- کنز العمال، ح 23743
7- بحار الانوار ج 6،ص 375 ، ح 63
8- امالی شیخ صدوق